W pracowni śląskiego sinologa
Źródło: Gość Niedzielny
W pracowni śląskiego sinologa - Zofia Zajdlowa.
Źródo: Gość Niedzielny 1953, R. 26, nr 37 - W pracowni śląskiego sinologa.
Wersję cyfrową przygotował: Czesław Mnich.
W Polsce tylko Warszawa i Stalinogród posiadają znanych sinologów. 1) W stolicy znawca języka chińskiego jest prof. Jabłoński, który już od wielu lat prowadzi gruntowne studia nad literaturą i historią Chin, oraz prof. Wójtowicz, stosujący obecnie w nauczaniu języka chińskiego nową metodę, na Śląsku zaś prof. Jan Wypler, urodzony 14 maja 1890 r. w Kochłowicach; specjalizował się w językach słowiańskich, germańskich i romańskich. Prócz tego był słuchaczem historii sztuki i sanskrytu. 2)
W latach 1918-23 dał się poznać jako felietonista, krytyk literacki i publicysta, propagujący polskość na Opolszczyźnie i Śląsku. W tym też czasie przełożył na język niemiecki wiele fragmentów dzieł Orkana, Tetmajera, Żeromskiego, Kasprowicza i inn. W ostatnim dziesiątku lat poświęcił się głównie studiom nad literaturą chińską i nauce języka perskiego.
NAJTRUDNIEJSZY JĘZYK ŚWIATA
Ze wszystkich języków jakie zna prof. Wypler (a opanował ich aż 22), język chiński uważa za najtrudniejszy, choć mówi nim blisko jedna czwarta część ludzi na świecie. Powierzchownie rzecz biorąc, wydawało by się, że jest inaczej, wszak język ten nie posiada koniugacji ani deklinacji, ani żadnych końcówek, jest jednosylabowy, o brzmieniu przeważnie sycząco-przydechowym. A jednak niewłaściwa zmiana tonacji wypacza tu całkowicie istotny sens słowa. Jedynym kryterium w takich wypadkach jest obraz czyli znak pisany (tak np. Li może znaczyć: wieś, śliwa, karp, rozsądek itd.).
Język chiński posiada około 450 sylab. Każda z nich ma kilka tonacji - akcentów. Tonacje równe (ping) i nierówne (tse) dzielą się na rosnące, opadające i łamane. Te zaś znowu... itd. W Chinach rozróżnia się język ludowy, z którego słynny uczony Lu Asin wyprowadził i wykształcił dzisiejszy język literacki, zrozumiały dla ludu (tzw. paihua, paihuawen) oraz język klasyczny (ku - wen), którym posługiwali się w dawnych czasach przede wszystkim literaci, pisarze i uczeni; nadto w całym kraju panują niepodzielnie całe szeregi dialektów jak:
szanghajski, kantoński, fukieński, fuczejski itd. Pismo zaś chińskie to małe obrazki w formie kwadratowej tzw. symbole-ideogramy, których można utworzyć (z 450 słów, jednosylab) przeszło 50 tysięcy...
TŁUMACZ DZIEŁ CHIŃSKICH
Ale od teorii, którą skrzętnie notowałam w rozmowie z prof. Wyplerem, przejdźmy do tłumaczeń dzieł chińskich, bowiem dla omówienia całokształtu jego prac literackich (w 35-tą rocznicę pracy naukowej) brak nam miejsca.
Otóż jeszcze przed wojną prof. Wypler wydał osobno: Czuang Dze, myśli wybrane, przekład z oryginału chińskiego z wstępem i komentarzem i rozprawką (Katowice 1937). Po roku zaś 1945 przetłumaczył między innymi:
1. „Szung Szy Czao Pu", z czasów dynastii Sung (960-1278 po nar. Chr.); jest to rodzaj antologii, w której znajdują się wiersze najwybitniejszych literatów chińskich jak Su Szy, słynnego poety i kaligrafa, U Jang Hsju, wielkiego historyka, Wang An-Szy, znanego i powszechnie cenionego reformatora społecznego, Czu Hi, filozofa i twórcy neokonfucjonizmu.
2. „Koło Kredowe", dramat chiński wystawiony w Teatrze Młodego Widza w Krakowie, który spotkał się z przychylną recenzją w wielu pismach literackich i społeczno-kulturalnych.
3. „Li Tai Po", wiersze wybrane z naukową biografią poety. (Li Tai Po uchodzi za najwybitniejszego poetę Chin (z VII w. po nar. Chr.) podobnie jak Puszkin w Rosji, a Mickiewicz w Polsce. Życie jego było tak bogate i
różnorodne jak bogatą jest jego poezja. Podaje historia, że już jako 10-letni chłopiec „malował" swoje wiersze pędzelkiem).
4. „Wang An-Szy", tłumaczenie wybranych wierszy.
5. „Czu Jüan" (w imię ludu), autor Kuo Możo, tłumaczenie autoryzowane. Całość tego dzieła jest osnuta na tle życia Czu Jüan, mędrca i filozofa, wielkiego poety i literata (332-288 przed Chr.)
6. Nadto prof. Wypler w ostatnich latach dokonał szeregu tłumaczeń wierszy i przemówień tej miary przywódców politycznych i kulturalnych Nowych Chin jak Mao Tse-Tung, Czu Te, Kuo Możo oraz wiele pieśni ludowych i artykułów z prasy. Oto dorobek literacki śląskiego sinologa w sumarycznym skrócie.
Prof. Wypler to typowy naukowiec. Skromny, uprzejmy, a przede wszystkim zakochany po uszy w swoich książkach. W dwóch pokoikach przy ul. Dąbrowskiego w Stalinogrodzie znalazł cichą od lat pracownię naukową, którą zamienił w najbogatszy w Polsce, po Uniwersytecie Warszawskim, zbiór dzieł chińskich i obcej literatury, na warsztat
codziennej żmudnej pracy wykuwającej nowe, cenne wartości dla naszej narodowej kultury. Jego więc 35 lecie pracy naukowej, które obchodzi w roku bieżącym, to nie tylko kulturalne wydarzenie dla Śląska; to rocznica godna uczczenia w całym kraju „fali wonnej orchidei" 3).
1) sinolog = z języka greckiego znawca języka chińskiego, prowadzi studia nad językiem chińskim, literaturą i historią Chin.
2) sanskryt= jeden z najstarszych języków aryjskich, starożytny język Hindusów.
3) „Polska" wyrażona jest w jęz. chińskim 2 symbolami - ideogramami: „Po" i „Lan". „Po" oznacza „fala" a „Lan" - „wonna orchidea". Polska jest więc krajem „fali wonnej orchidei".
Zofia Zajdlowa