Muzeum Szkolne im. Pelagii Kwapulińskiej
Początki szkolnego muzeum w Kochłowicach sięgają 1969 roku, kiedy to wiosną rozpoczęto w ówczesnym III Liceum Ogólnokształcącym im. J. Niewidoka, mieszczącym się wówczas w budynku przy ulicy Koszarowej 16 / obecnie ul. I. Łukasiewicza 7 /, przygotowania do obchodów 50 rocznicy I Powstania Śląskiego przypadającej na lato 1969 roku. Z pomysłem założenia w szkole Izby Pamięci i Tradycji wyszła nauczycielka historii Pelagia Kwapulińska, postać niezwykle zasłużona w krzewieniu wiedzy historycznej na temat regionu górnośląskiego, niestrudzona organizatorka życia kulturalnego i społecznego w Kochłowicach i Rudzie Śląskiej.
Pasji zbierania pamiątek historycznych, paradoksalnie, zaczęły sprzyjać istniejące warunki polityczne, ideologiczne i społeczne. Wobec niechęci a nawet wrogiego nastawienia władz do idei pielęgnowania lokalnych i regionalnych tradycji, które najczęściej w oficjalnej propagandzie wyszydzano jako przejaw braku postępu i zacofania, stosunkowo łatwo można było pozyskiwać rozmaite przedmioty, pamiątki historyczne a także źródła pisane w postaci dokumentów, książek , zdjęć czy listów. Przełom lat 60 – tych i 70 – tych powodował duże przemiany społeczne w Polsce a zwłaszcza duże migracje ludnościowe ze wsi do miast, co szczególnie widoczne było na Górnym Śląsku, w tym również w Rudzie Śląskiej. Budowa dużych osiedli mieszkaniowych powodowała, że chętnie przenoszono się ze starych i niewygodnych mieszkań do nowoczesnych wówczas bloków, gdzie wedle obowiązującej mody nie było już miejsca na tzw. „ starocie „. Modne było to, co nowoczesne a stare, niewygodne bądź nieprzydatne przedmioty codziennego użytku wyrzucano lub chętnie oddawano do powstających szkolnych izb tradycji czy muzeów społecznych. Warto dodać, że w owych początkowych latach tworzenia muzeum szkolnego bardzo słabo rozwinięty był ruch kolekcjonerski i w stosunkowo dość ubogim społeczeństwie nie przywiązywano szczególnej wagi do posiadania i gromadzenia w zbiorach prywatnych przedmiotów o charakterze zabytkowym. Dzięki temu zasoby kochłowickiej szkolnej Izby Tradycji rosły bardzo szybko, co z kolei pozwoliło począwszy od 1971 roku na zorganizowanie posiadanej kolekcji w trzech osobnych działach – historycznej, etnograficznej i numizmatycznej. Dla potrzeb gromadzenia i udostępniania zbiorów Izby dyrekcja szkoły wydzieliła osobne pomieszczenie, przylegające do pracowni historycznej, gdzie odtąd przechowywano wszelkie pamiątki. Opiekę nad Izbą i zgromadzonymi w niej zbiorami od początku sprawowali uczniowie – członkowie szkolnego Koła Historycznego pod kuratelą swojej nauczycielki P. Kwapulińskiej. Prowadzone przez nią zajęcia, m. In. W formie praktyk muzealnych zaowocowały jeszcze jednym ciekawym przedsięwzięciem. Otóż od początku lat 70 – tych uczniowie liceum w Kochłowicach zainteresowani historią brali aktywny udział w eksploracji i badaniach naukowych tzw. kopca kochłowickiego, czyli pozostałościach XIII – wiecznego drewnianego gródka znajdującego się nad rzeką Kochłówką tuz przy granicy z Bykowiną. Prace archeologiczne prowadzone tam przez naukowców z Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu dały możliwość poznania średniowiecznych dziejów Kochłowic a także wzbogaciły szkolną Izbę Tradycji o znaleziska resztek broni żelaznej i naczyń glinianych. Znaleziska te do dziś stanowię ważną część współczesnego Muzeum Szkolnego i odgrywają dużą rolę poznawczą w procesie nauczani historii okresu średniowiecza.
Jak wspomniano wyżej zbiory Izby Tradycji od początku lat 70 –tych grupowano w trzech działach, a mianowicie:
Od połowy lat 70 –tych wobec postępującego braku miejsca ważniejsze i cenniejsze zbiory z Kochłowic były przenoszone do nowopowstałej siedziby Towarzystwa Przyjaciół Rudy Śląskiej w dzielnicy Ruda, gdzie dzięki inicjatywie P. Kwapulińskiej oraz członkom Towarzystwa na czele z Maksymilianem Chrobokiem powstawało muzeum o zasięgu miejskim – początkowo jako Miejska Izba Regionalna a następnie Muzeum Społeczne. Należy w tym miejscu podkreślić, że wedle ówczesnych źródeł prasowych Szkolna Izba Pamięci i Tradycji w Kochłowicach nosiła nieoficjalny status „ Miejskiej Izby Regionalnej”, czyli w naturalny sposób była fundamentem powstałego w przyszłości Muzeum Miejskiego.
W roku 1987 miała miejsce modernizacja Izby Tradycji, odnowiono salę i zmieniono wystrój pomieszczenia. Z końcem lat 80 – tych zaprzestano również używania nazwy „ Szkolna Izba Pamięci i Tradycji, w jej miejsce pojawiło się nowe określenie znacznie lepiej oddające charakter placówki : – „ Muzeum Szkolne „ .Znalazło to potwierdzenie w kwietniu 1990 roku, kiedy III Liceum Ogólnokształcące w Rudzie Śląskiej – Kochłowicach zgłosiło swój akces do Klubu Przodujących Szkół działającego pod egidą Ministerstwa Edukacji, eksponując w swojej działalności właśnie Muzeum Szkolne. 14 maja 1990 otwarto w nim stałą wystawę pamiątek po Janie Wyplerze z okazji 100 rocznicy jego urodzin. W roku następnym Rada Pedagogiczna szkoły wespół z kochłowickim Kołem Związku Górnośląskiego zorganizowała w oparciu o zbiory zgromadzone w Muzeum sympozjum naukowe dla upamiętnienia 70 rocznicy Plebiscytu i III Powstania Śląskiego.
Kalendarium ważniejszych wydarzeń z życia Muzeum Szkolnego w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 3 im. Jana Pawła II w Rudzie Śląskiej.
Źródło: muzeum.y0.pl
Muzeum Szkolne im. Pelagii Kwapulińskiej, 17.07.2012
Źródło: "muzeum.y0.pl".
Początki szkolnej Izby Pamięci i Tradycji nie były łatwe. Pierwsze eksponaty gromadzone w 1969 roku przez P. Kwapulińską i uczniów Liceum miały posłużyć jedynie dla wykonania szkolnej ekspozycji upamiętniającej 50 rocznicę I Powstania Śląskiego, ze szczególnym podkreśleniem tradycji powstańczych na terenie Kochłowic i całej Rudy Śląskiej. W mieście nie istniała wówczas żadna placówka muzealna, która zajmowałaby się gromadzeniem i ochroną pamiątek historycznych, zwłaszcza tych, które związane były z przeszłością Górnego Śląska i jego tradycjami. Panująca ówcześnie ideologia oraz polityczna i kulturowa niechęć do wszelkich przejawów lokalnego patriotyzmu i regionalizmu wykluczały jakiekolwiek próby pielęgnowania tradycji i kultury śląskiej. Chęć upamiętnienia w kochłowickim Liceum znamienitej rocznicy powstań śląskich oraz osobista pasja i zaangażowanie P. Kwapulińskiej sprawiły, że ówczesny dyrektor szkoły Emanuel Pitlok oraz członkowie Towarzystwa Przyjaciół Rudy Śląskiej poparli pomysł utworzenia Szkolnej Izby Pamięci i Tradycji w III Liceum Ogólnokształcącym w Rudzie Śląskiej, bo taką oficjalną nazwę przyjęto dla powstającej placówki. Kochłowicka Izba Tradycji stała się zresztą w późniejszych latach pewnego rodzaju wzorem dla innych tego typu przedsięwzięć w rudzkich placówkach oświatowych, przede wszystkim w szkołach podstawowych.
Pierwsze eksponaty gromadzone od wiosny 1969 roku pozwoliły na organizację wystawy poświęconej wspomnianym powstaniom śląskim, co z kolei zaowocowało szerokim rezonansem społecznym. Wystawę zwiedzali bowiem m.in. byli powstańcy śląscy, którzy chętnie wspierali szkolną inicjatywę przekazując na rzecz szkoły kolejne pamiątki, często o unikatowej wartości historycznej. Wkrótce zaowocowało to otwarciem w 1970 roku kolejnej szkolnej wystawy pn. „ Powstania śląskie w Rudzie Śląskiej „ a w maju 1971 roku znaczna część ekspozycji z Izby Tradycji w Kochłowicach trafiła na wystawę 50 – lecia III Powstania Śląskiego, którą organizowały władze miasta w Bielszowicach. W latach 1969 – 1971 pomysł gromadzenia pamiątek i źródeł historycznych ogarnął znaczną część młodzieży uczącej się w III Liceum, pomagali też rodzice uczniów, dziadkowie a także ci wszyscy, którzy dysponując ciekawymi pamiątkami z przeszłości Górnego Śląska chcieli je udostępnić szerszemu ogółowi . Idea P. Kwapulińskiej znalazła żywe i trwałe naśladownictwo a kochłowickie liceum zaczęło być rozpoznawalne, jako – szkoła z „muzeum".
- dział historyczny obejmował przede wszystkim dokumenty pisane, zdjęcia, obrazy, militaria, sztandary, mundury, odznaczenia i bogaty księgozbiór. Do najcenniejszych eksponatów tego działu należały m. In. Nóż z XI wieku, fragmenty broni i naczyń z XIII wieku, strzały do łuku przywiezione z Afryki, biała broń z XVIII i XIX wieku, fragment żydowskiej Tory pisany na pergaminie oraz książki z XVIII i XIX wieku w języku polskim i niemieckim. Szczególnie cenną część stanowiły dokumenty obrazujące historię powstań śląskich i plebiscytu w postaci zdjęć, map, oryginalnych gazet, druków i legitymacji powstańczych a także wspomnienia i publikacje. Okres międzywojenny reprezentowany był przez sztandary Towarzystwa Matek – Polek, Towarzystwa Młodych Polek i Związku Cyklistów, kroniki harcerskie, śpiewniki i kalendarze, prasę śląską oraz zdjęcia i świadectwa szkolne. Z czasów II wojny światowej zgromadzono listy z więzień i obozów, mundur żołnierza I Armii Wojska Polskiego, liczne zdjęcia, odznaczenia i legitymacje.W dziale historycznym gromadzono również pamiątki natury biograficznej, dzięki osobistej pasji P. Kwapulińskiej ważne dla potrzeb szkoły było zbieranie pamiątek po Janie Wyplerze (1890 – 1965), profesorze, językoznawcy, tłumaczu literatury chińskiej, pisarzu i pedagogu rodem z Kochłowic. Ozdobą Sali Izby Tradycji a następnie Muzeum szkolnego stał się podarowany szkole przez portret J. Wyplera autorstwa Juliusza Marcisza. Gromadzono również pamiątki po pierwszym dyrektorze kochłowickiego liceum – Emanuelu Pitloku a także po ówczesnym patronie szkoły – Janie Niewidoku. Od 2001 roku w sali muzealnej znajdują się również pamiątki związane z życiem i działalnością Pelagii Kwapulińskiej, które rodzina po jej śmierci przekazała do Muzeum Szkolnego.
- w dziale etnograficznym gromadzono przedmioty codziennego użytku, śląskie stroje ludowe, mundury wojskowe i górnicze, czapki i hełmy, zegary, aparaty fotograficzne, wszelkiego rodzaju lampy, żelazka i ogromne ilości naczyń: szklanych, porcelanowych, fajansowych i cynowych. Szczególnie cenne były naczynia pochodzące z produkcji Fabryki Porcelany i Fajansu „ Franciszek” z Bykowiny . Dawny dział etnograficzny do dzisiaj stanowi najważniejszą część obecnego Muzeum szkolnego.
- dział trzeci tworzyła kolekcja numizmatów, której najcenniejszym eksponatem była rzymska moneta z II wieku n.e. znaleziona w Kochłowicach nad rzeką Kłodnicą. Kolekcję tworzyły monety i banknoty dawne i współczesne z całego świata, wśród nich monety polskich królów: Władysława Jagiełły, Zygmunta III Wazy, Jana II Kazimierza i Jana III Sobieskiego. Były tam również banknoty polskie z czasów inflacji i reformy walutowej początku lat 20 –tych XX wieku . Ciekawostka była chińska moneta z XIII wieku. Dział numizmatyczny w dużej części został przekazany w połowie lat 70 – tych do Muzeum w Rudzie.
Przedmioty i dokumenty gromadzone w latach 70 –tych i 80 – tych posłużyły do organizacji i przygotowania okolicznościowych wystaw, wśród których na uwagę zasługują:
Nowy rozdział w życiu Muzeum Szkolnego w Kochłowicach rozpoczął się we wrześniu roku 1999 kiedy to III Liceum Ogólnokształcące wespół z nowopowstałym Gimnazjum Nr 10 już jako Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 3 w Rudzie Śląskiej znalazły się w nowym budynku przy ulicy Oświęcimskiej 90.Stary budynek przy ulicy I. Łukasiewicza 7 przejęła wówczas Szkoła Podstawowa nr 18. W budynku nowej szkoły wydzielono osobne, obszerne pomieszczenia w salach nr 118 i nr 119 dla potrzeb Muzeum aby nadal stanowiło ono solidną bazę dydaktyczną dla nauczania historii w obu szkołach Zespołu. Radość z nowej siedziby szkolnego Muzeum przyćmiła w 2000 roku śmierć jego założycielki i niestrudzonej opiekunki kochłowickich zbiorów – dr Pelagii Kwapulińskiej.
14 września 2001 roku Muzeum Szkolne podczas specjalnej uroczystości otrzymało imię Pelagii Kwapulińskiej a na ścianie obok wejścia do sali muzeum odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą patronce. Przekazane przez rodzinę pamiątki tworzą odtąd w sali Muzeum osobną, stałą wystawę.
W lipcu 2007 roku Dyrekcja Zespołu Szkół stojąc w obliczu braku wystarczającej liczby pomieszczeń dydaktycznych wydała decyzję o przejęciu pomieszczeń Muzeum Szkolnego na sale lekcyjne języka polskiego i języka angielskiego i przeniesieniu całości zbiorów do sali nr 16 na poziomie -1 budynku szkoły. Nowe miejsce stanowi większe niż dotychczas pomieszczenie, w którym znacznie lepiej mogły zostać wyeksponowane posiadane zbiory. Eksponaty – zwłaszcza druki i dokumenty pisane – w nowym miejscu nie są już , tak jak dotychczas, narażone na wpływ światła słonecznego i intensywnego ogrzewania, szczególnie zimą. Muzeum, pozostające pod opieką Dyrekcji Szkoły oraz nauczycieli historii , nadal wzbogaca swoje zbiory m.in. o pamiątki z wyjazdów zagranicznych młodzieży oraz wizyt zaprzyjaźnionych szkół. W dalszym ciągu stanowi dodatkową pracownię do nauczania historii i wiedzy o społeczeństwie, odbywają się tam lekcje programowe a także zajęcia pozalekcyjne kół zainteresowań – historycznego i edukacji regionalnej.
Od początku swego istnienia Szkolna Izba Pamięci i Tradycji a następnie Muzeum Szkolne stanowiły integralną część pracowni historycznej / najpierw jednej w dawnym III Liceum Ogólnokształcącym a obecnie trzech w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 3 / i naturalne uzupełnienie dydaktyczne zajęć lekcyjnych z historii, wiedzy o społeczeństwie a także wychowania obywatelskiego, religioznawstwa, języka polskiego, plastyki i przysposobienia obronnego. Eksponaty zgromadzone przez kilka dziesięcioleci stanowiły i nadal stanowią doskonałą ilustrację szczególnie dla lekcji historii i często były wypożyczane nauczycielom i uczniom innych rudzkich szkół a także instytucjom kultury.
W czasach, kiedy problematyka regionalna praktycznie nie istniała w procesie dydaktyczno – wychowawczym polskiej szkoły / lata PRL – u / działalność Szkolnej Izby Tradycji w kochłowickim liceum zasługuje na szczególne uznanie i wyróżnienie. Dzięki osobistej pasji i zaangażowaniu w problematykę śląską Pelagii Kwapulińskiej oraz innych nauczycieli ta mała szkolna placówka muzealna stała się z biegiem lat uznaną i szanowaną inicjatywą społeczną, dzięki której kształtowano szacunek do przeszłości i pogłębiano zamiłowanie do dziejów „ małej ojczyzny „ wśród wielu pokoleń absolwentów kochłowickich szkół.
40 lat działalności Muzeum Szkolnego w Rudzie Śląskiej – Kochłowicach dobrze przysłużyło się krzewieniu wiedzy o regionie i poznawaniu historii ziemi śląskiej. 