Poliglota z Kochłowic
Był wybitnym humanistą, poetą i pisarzem, znawcą czterdziestu języków, tłumaczem i propagatorem polskości. Rodzina i znajomi zapamiętali go jako skromnego nauczyciela, widywanego zawsze z nieodłączną teczką w ręku, mieszkającego w jednym pokoiku, odżywiającego się w barze mlecznym. To Jan Wypler z Kochłowic. Dziś mija 125. rocznica jego urodzin.
Czas drugiej wojny światowej Jan Wypler spędził w Katowicach. Pracował jako nauczyciel języków obcych. Niby nic nadzwyczajnego, ale Jan Wypler znał ich około czterdziestu, w tym biegle aż 22. Wśród nich były właśnie chiński i japoński.
Źródło: rudaslaska.pl
Źródło: Ruda Śląska, Jan Wypler (1890-1965).
Poliglota z Kochłowic, "rudaslaska.pl" 15.05.2015
14 maja 1890 roku, w małym domu w Kochłowicach, położonym blisko plebanii i kościoła, w rodzinie Franciszki (z domu Painta) i Piotra Wyplerów przyszedł na świat syn, któremu nadano imię Jan. Miał rodzeństwo: Wilhelma, Annę, Antoniego, Augustyna i Marię. Kiedy Janek rozpoczął naukę w kochłowickiej szkole powszechnej, jako uczeń pojętny miał szczęście zostać zauważonym przez Ludwika Tunkla, który był proboszczem w Kochłowicach od roku 1893. Ten kapłan wspierał na wszelkie sposoby edukację potomstwa mniej zamożnych parafian, a do takich należała rodzina Wyplerów.
Po ukończeniu szkoły powszechnej młody Jan podjął naukę w gimnazjum w Bytomiu, kontynuując ją w latach 1911-1917 na uniwersytetach we Wrocławiu i w Kilonii. W ciągu tych siedmiu lat ukończył germanistykę, romanistykę, slawistykę i filozofię. W wolnym czasie czytał zaś dzieła napisane w sanskrycie.
Nabyta i stale wzbogacana wiedza oraz perfekcyjne opanowanie kilku języków pozwoliły mu na podjęcie pracy nauczyciela we Wrocławiu. Wtedy też zaczął tłumaczyć dzieła poetów i pisarzy polskich na język niemiecki. Widać rodzinne korzenie ciągnęły go z powrotem na Górny Śląsk, bo przeniósł się do Zabrza. Tam pracował jako nauczyciel gimnazjalny, przede wszystkim jednak zaangażował się w dzieło budzenia polskiej świadomości Ślązaków. Organizował wiece, prowadził nieoficjalne nauczanie, wygłaszał przemówienia. Swoje prace i przemyślenia publikował w „Oberschlesische Grenzzeitung” i w „Der Weisse Adler”. Tłumaczył i publikował poezje Leopolda Staffa w austriackim piśmie „Osten” oraz w niemieckim „Graal”. W czasie plebiscytowym był też redaktorem dwumiesięcznika „Most – Die Brücke”, wydawanego jako pismo dwujęzyczne. W tym periodyku publikował swoje przekłady dzieł Juliusza Słowackiego, Jana Kasprowicza, Władysława Orkana czy Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Z wieloma pisarzami i poetami znał się osobiście. Pod wpływem Kasprowicza sam zaczął pisać wiersze w języku niemieckim.
W roku 1922 spory kawałek Górnego Śląska został przyłączony do Polski. Wtedy Jan Wypler zamieszkał w Katowicach, zostając nauczycielem w Państwowym Gimnazjum – dziś Liceum im. Adama Mickiewicza. W latach 1931-1939 uczył zaś w Mysłowicach. W tym czasie w jego życiu pojawiła się nowa pasja – język chiński. Stało się to pod wpływem opublikowania dzieła innego Ślązaka, Domana Wielucha. Był to w nowatorski sposób pomyślany słownik chińsko-niemiecki. Jan Wypler poznał dzieła literatury „kraju środka”, a te zafascynowały go na tyle, że zaczął je tłumaczyć. Tym sposobem do dziś czytelnicy mogą poznawać dziesiątki przekładów, wśród których można znaleźć nawet takie „perełki”, jak dramat Kuo-Mo-żo „Czü Jüan”.
Po wojnie, dalej pracując jako nauczyciel, mieszkał w skromnym mieszkanku przy ul. Dąbrowskiego 3. Wtedy wszystkie swoje siły poświęcił pogłębianiu wiedzy o Chinach i ich dorobku literackim. Stał się pod tym względem autorytetem na skalę światową. Poza profesorem Witoldem Jabłońskim był jedynym w Polsce znawcą chińskiego języka. Dość powiedzieć, że jego pomoc była podstawą komunikacji pomiędzy członkami oficjalnych delegacji chińskich, a przedstawicielami polskiego Rządu.
Pod koniec swego życia Jan Wypler zamieszkał w nowym mieszkaniu na katowickiej Koszutce. Z tamtych wieżowców widać położone nieopodal, jego ojczyste Kochłowice. Długo tam nie mieszkał – 24 grudnia 1965 roku, w wigilię Świąt Bożego Narodzenia, odszedł do wieczności. Jego doczesne szczątki zostały złożone na kochłowickim „nowym” cmentarzu. Nad mogiłą przemówił przedstawiciel Związku Literatów Polskich, Wilhelm Szewczyk.
Przypomnijmy, że w 1960 roku Jan Wypler otrzymał nagrodę literacką miasta Katowice za całokształt dorobku, a w roku 1965 na jego piersi zaświeciła złota odznaka „Zasłużonego w Rozwoju Województwa Katowickiego”. Z kolei w roku 1985 jego imieniem nazwano szkołę w Bykowinie. Jego imieniem nazwano także jedną z przecznic ulicy Gliwickiej w Katowicach. Wilhelm Szewczyk w swych „Wspomnieniach" napisał o nim: „Jan Wypler jest chlubą Śląska na miarę europejską”.
Jan Wypler znany jest jeszcze z jednego dzieła. Dokładnie przeszukał archiwa w Polsce i poza jej granicami, przeprowadzając kwerendę wzmianek o swoim rodzie. W sposób, uznawany przez ekspertów za wybitny, udowodnił że nazwisko Wypler ma bardzo stare, śląskie korzenie. I to korzenie szlacheckie i rycerskie. Swoje odkrycia własnym sumptem opublikował w roku 1936. Tak się złożyło, że to wydanie doszło do skutku jedynie w języku niemieckim, co zmieniło się dopiero w roku 2010. Genealogia rodu Wyplerów została uzupełniona i przetłumaczona na język polski. Dokonali tego Karol Wypler i ojciec profesor Wilibald Wypler.
UWAGA KONKURS!
Zapraszamy do wzięcia udziału w konkursie dotyczącym życiorysu Jana Wyplera. Odpowiedzi należy przesyłać do 31 maja 2015 r. mailem (media@ruda-sl.pl), pocztą lub składać osobiście w Wydziale Komunikacji Społecznej i Promocji Miasta (pok. 325), Urząd Miasta Ruda Śląska, pl. Jana Pawła II 6, 41-709 Ruda Śląska. Spośród prawidłowych odpowiedzi zostaną rozlosowane trzy nagrody. Rozstrzygnięcie konkursu zostanie ogłoszone w Rudzkim Informatorze Samorządowym 10 czerwca 2015 r.
PYTANIA:
1. Do której z kochłowickich szkół podstawowych (według dzisiejszej numeracji) uczęszczał Jan Wypler?
2. W jakich miastach Jan Wypler studiował na uczelniach wyższych?
3. W którym miejscu Kochłowic stał rodzinny dom Jana Wyplera?
4. Gdzie pracował ojciec Jana Wyplera, Piotr?
5. Jaką nazwę nosi piastowski herb Wyplerów?
6. Jak brzmiało drugie imię Jana Wyplera?
7. Dzięki czyjej pomocy Jan Wypler mógł studiować we Wrocławiu?
8. Kogo i czego uczył Jan Wypler w obozie uchodźców w Goczałkowicach w roku 1922?
9. Jaki język uznawał Jan Wypler jako swój ojczysty?
10. Który z pisarzy przemawiał na pogrzebie Jana Wyplera?
Odpowiedzi należy nadsyłać z dopiskiem: Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych dla potrzeb niezbędnych do realizacji konkursu (zgodnie z Ustawą z dnia 29.08.1997 r. o Ochronie Danych Osobowych; tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 1182 z późn. zm.).